Dziecko poszukujące wrażeń przedsionkowych i proprioceptywnych. Sporą część dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego stanowią te, które są w nieustannym ruchu, ciągle się ruszają, wiercą, na coś wpadają, a do tego zwykle są głośne i nieuważne. Są to dzieci, których układ nerwowy zbyt słabo odbiera informacje Odpowiedź: W ramach opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka powinno być przyznanych od 4 do 8 godzin miesięcznie, to zespół specjalistów powołanych do zespołu WWR i dyrektor decyduje o liczbie godzin i rodzaju zajęć. Natomiast w zależności od zapisu w orzeczeniu dziecku należy się tyle zajęć ile wpisano. Niezdiagnozowane zaburzenia integracji sensorycznej (w tym czucia głębokiego) i brak podjęcia stosownego działania może nieść ze sobą niekorzystne dla dziecka konsekwencje, począwszy od trudności w nauce, a skończywszy na niskiej samoocenie i innych problemach emocjonalnych i społecznych. Nie fundujcie tego sobie i dziecku Zaburzenia Integracji Sensorycznej w badanej grupie często mają formę mieszaną. Nieprawidłowości integracyjne przejawiają się szczególnie w prob-lemach z modulacją sensoryczną. Jej nadreaktywność przejawia się u 5 chłop-ców, podreaktywność u 7, a tak zwanych poszukiwaczy wrażeń sensorycz-nych jest 4. Zaburzenia integracji sensorycznej. Jeśli coś zaburza przepływ bodźców to mamy wtedy do czynienia z zaburzeniami integracji. Dr Anna Jean Ayres porównuje to do “korka” ulicznego, który uniemożliwia pewnym obszarom mózgu otrzymywanie informacji koniecznych do poprawnej interpretacji bodźców zmysłowych. Poruszany jest także aspekt zaburzeń integracji sensorycznej w spektrum autyzmu. Duży nacisk jest położony na terapię logopedyczną – od nawiązania relacji do treningu komunikacji włączającego dziecko w grupę. Czas trwania: 10 godzin. Więcej informacji tutaj… Trudne zachowania dziecka ze spektrum autyzmu – szkolenie dla 2 P.Godwin Emmons, L. Mc Kendry Anderson, Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Zaburzenia rozwojowo- sensoryczne oraz edukacyjne występujące w ramach autyzmu, ADHD, trudności szkolnych oraz zaburzeń dwubiegunowych, Wyd. Liber, Warszawa 2007, s. 15-16. Dla dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej ścieżki sensoryczne są stałym, skutecznym elementem terapii. Poprzez zabawę dziecko próbuje wyeliminować problem zbyt słabej reakcji na dotyk oraz trudności w poruszaniu się. Sensoryczna ścieżka dla dzieci sprawdza się również w przypadkach utrudnionej percepcji wzrokowej. Zaburzenia integracji sensorycznej c.d. Aby w porę zauważyć nieprawidłowości w rozwoju integracji sensorycznej należy wnikliwie obserwować aktywność ruchową dziecka, rozwój mowy, skupienie uwagi, reakcje na bodźce, koordynację ruchową itp. Zaburzenia integracji sensorycznej mają wpływ na: uczenie się, samodzielność, Studia podyplomowe Integracja Sensoryczna w Centrum SI są skierowane do osób posiadających wykształcenie wyższe, a także do osób, które posiadają już doświadczenie w pracy z dziećmi z zaburzeniami integracji sensorycznej lub chcą rozpocząć pracę w tej dziedzinie.Wyjątkowy i niezwykle bogaty program studiów daje wszystkim taką cpwnlX. Ośrodkowy układ nerwowy kształtuje się po narodzeniu w odpowiedzi na docierające bodźce z pięciu zmysłów. Na przykład, poczucie przestrzeni – wiedza, gdzie znajdują się kończyny i tułów oraz jakie są ich zadania – jest niezbędna dla każdego dorastającego dziecka. Niekiedy jednak to poczucie jest u nich zaburzone. Integracja sensoryczna odgrywa tutaj bardzo ważną rolę. Spis treściCzym jest integracja sensoryczna?Objawy zaburzeń integracji sensorycznejZmysły i umiejętności motoryczne w integracji sensorycznejCharakterystyczne cechy i zachowania dzieci z zaburzeniami SI Czym jest integracja sensoryczna? Integracja sensoryczna (ang. Sensory Integration) to proces, w którym mózg agreguje dochodzące do niego informacje pochodzące z otoczenia oraz z ciała, a następnie w odpowiedzi wysyła odpowiednią informację zwrotną. Podstawowymi zmysłami integracji sensorycznej są: dotyk, równowaga oraz czucie ciała. Mają one niebagatelny wpływ na funkcjonowanie naszych organizmów w życiu codziennym. Właściwa integracja tych zmysłów stanowi podłoże do odpowiedniego rozwoju i działania pozostałych zmysłów i umiejętności. Mowa tutaj na przykład o wzroku, mowie, słuchu, umiejętności chodzenia oraz zdolności wykonywania precyzyjnych czynności – wycinanie, pisanie, malowanie czy modelarstwo. Dla dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej te zmysły mogą niewłaściwie funkcjonować. Wykazują one nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu. Na przykład w sferze wyczucia dotykowego - dotyk innych ludzi i różnego rodzaju przedmiotów może być niewłaściwie odbierany lub przetwarzany przez ośrodkowy układ nerwowy. Takie dzieci wydają się być niezdolne do właściwej interpretacji bodźców dotykowych, nie mówiąc już o ich koordynacji ze zmysłami wzroku i słuchu. Pojęcie zaburzenia integracji sensorycznej jest wykorzystywane do scharakteryzowania tej niepełnosprawności. Objawy zaburzeń integracji sensorycznej Zaburzenia SI mogą objawiać się zaburzeniami poznawczymi, motorycznymi, społecznymi/emocjonalnymi, mowy lub utrzymania uwagi. Dziecko cierpiące na tę dysfunkcję może miewać problemy z właściwą reakcją na bodźce dotykowe lub może mieć kłopoty z dokładnym planowaniem i organizacją obowiązków w szkole i w zaburzeń SI Następujące objawy mogą wskazywać na zaburzenia integracji sensorycznej u dziecka: opóźnienie w nauce;opóźnienie w mówieniu lub zdolnościach motorycznych;trudności w przenoszeniu uwagi z jednej rzeczy na inną;łatwość w dekoncentrowaniu się;impulsywność;niezdolność do uspokojenia się i relaksu;nadwrażliwość lub niewrażliwość na dotyk, ruch, obrazy lub dźwięki;nieporadność fizyczna;niska samoocena lub poczucie własnej wartości;społeczne i/lub emocjonalne problemy;niezwykle wysoki lub niski poziom aktywności. Zmysły i umiejętności motoryczne w integracji sensorycznej Bodźce generowane przez nasze zmysły stanowią część wszystkich doświadczeń ruchowych. Poniższe umiejętności są wykorzystywane za każdym razem gdy dana osoba angażuje się w ruchy w ramach małej lub dużej motoryki. Dla dzieci z dysfunkcją integracji sensorycznej wykorzystuje się specjalne programy oraz pomoce dydaktyczne w terapii integracji sensorycznej, które wspierają je w rozwoju określonych umiejętności, zapewniając ćwiczenia dla konkretnych potrzeb. Zmysł równowagi Równowaga odnosi się do ruchów ciała lub zmiany jego położenia w celu utrzymania lub odzyskania balansu. Ruch może być nieznaczny, jak na przykład utrzymanie pozycji siedzącej w samochodzie, który bierze zakręt lub duży, taki jak uchronienie się przed upadkiem wykorzystując ręce i dłonie. Czynności usprawniające równowagę muszą być właściwie dostosowane do rozwoju dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Duże znaczenie ma tutaj odpowiednie wyposażenie sali integracji kinestetyczny Kinestezja lub propriocepcja dotyczy informacji pochodzących z wnętrza ciała – głównie z mięśni, stawów oraz więzadeł. Stanowi źródło informacji o kondycji ciała oraz zajmowanej pozycji w określonej przestrzeni. To wewnętrzna świadomość dotycząca naszych części ciała, pozwalająca nam na wykonywanie zadań związanych z koordynacją. Współskurcz (kokontrakcja) obejmuje pracę mięśni po obu stronach stawu, które kurczą się w tym samym momencie. Współskurcz stanowi rodzaj stabilizatora stawów, umacnia je i jest bardzo ważny w koordynacji wykonywanych ruchów. Wspiera utrzymywanie postawy siedzącej, stojącej oraz innych pozycji ciała. Planowanie motoryczne Planowanie motoryczne (praksja) to zdolność osoby do organizowania, planowania a następnie wykonywania nowych lub wcześniej niepraktykowanych aktywności ruchowych. Systemy sensoryczne, w szczególności dotyk, mają największe znaczenie dla planowania dotyku Dotyk interpretujemy jako wiadomość sensoryczną odbieraną przez skórę. Informacja dotykowa stanowi podstawę nauki o obiektach zewnętrznych, jak również o kondycji naszego ciała. Jeśli ta informacja nie jest wystarczająco dokładna może utrudniać uczenie się i przedsionkowy Układ przedsionkowy (błędnik i jądra przedsionkowe w pniu mózgu) jest zlokalizowany w uchu wewnętrznym i aktywuje się poprzez ruch lub zmianę pozycji głowy. W połączeniu z układem kinestetycznym oraz wzrokowym steruje ośrodkowym układem nerwowym. Dzięki temu ciało jest ułożone w pożądanej pozycji w określonej przestrzeni oraz w obliczu działającej siły grawitacji, tak, że dziecko jest zdolne do utrzymania równowagi. Utrzymywanie równowagi stanowi rezultat właściwie działającego układu przedsionkowego. Ćwiczenia w tym obszarze sprzyjają wykonywaniu bardziej efektywnych ruchów, balansowaniu, utrzymywaniu równowagi oraz polepszeniu orientacji przestrzennej. Powinniśmy zachęcać dzieci, lecz nie możemy ich zmuszać do podejmowania określonych bilateralna Integracja bilateralna to zdolność do koordynacji obydwu części ciała. Dzięki niej ćwiczenia mogą być wykonywane tylko przez jedną stronę ciała, niezależnie od ruchów drugiej strony. Najważniejszy jest jednak fakt, że integracja bilateralna umożliwia koordynację obu części w trakcie wykonywania wielu sekwencji różnorodnych ruchów. Efekt ten zostaje osiągnięty po poprawnym przetworzeniu informacji dotykowych i kinestetycznych. Charakterystyczne cechy i zachowania dzieci z zaburzeniami SIChwiejne odczucia Dzieci z zaburzeniami SI często nie posiadają właściwie rozwiniętej zdolności percepcji. Mają one problem z odpowiednim przetwarzaniem doznań i odczuć w spójne informacje. Są one jednak potrzebne, aby przyswoić materiał w szkole oraz odpowiednio reagować na sytuacje mające miejsce podczas lekcji. Wyobraź sobie naukę, gdy docierające bodźce sprawiają wrażenie niekończącej się serii magicznych sztuczek. W przypadku niewłaściwego przetwarzania docierających bodźców przez dzieci, mogą one nie poświęcać należytej uwagi lub potrafią przesadnie reagować na dane zadania. Wykazują one małe zainteresowanie lub jego kompletny brak względem czynności, których wykonanie jest sensowne i konstruktywne. Takie dzieci często znajdują się w ruchu, co może świadczyć o potencjalnych zaburzeniach koncentracji uwagi (ADD) lub o zespole nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Mają one problemy z właściwą interpretacją informacji pochodzących ze świata zewnętrznego, przede wszystkim tych odbieranych przez układ przedsionkowy (zrozumienie przez mózg stanu utrzymania równowagi w trakcie doświadczania przez dziecko otoczenia oraz odczuć dotykowych). Dzieci mogą być niepewne grawitacyjnie lub stronić od dotyku. Bywa tak, że przemieszczają się, aby znaleźć środek ciężkości lub właściwy dla siebie poziom komfortu siadając na krześle, na podłodze lub próbując stać. Zdarza się, że o coś rozpaczliwie błagają lub zaczynają się kręcić. Takie dzieci mogą na przemian unikać lub pragnąć dotyku, co powoduje z kolei, że znajdują się w ciągłym słuchowo-wzrokowe Część mózgu w systemie limbicznym (decydująca, które bodźce są rejestrowane i dostarczane do naszej świadomości) również decyduje czy osoba zrobi coś z określoną informacją. Badania pokazują, że ta część może niewłaściwie funkcjonować w mózgach dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Nie rejestrują one obserwacji, które inni potrafią poczynić. Częściej niż inne bodźce sensoryczne, sygnały słuchowe i wzrokowe są ignorowane lub nierejestrowane. Czasami dzieci w sposób nadmierny rejestrują jeden dźwięk, nie rejestrując innego. Ich środowisko wizualne może również szwankować. Dzieci mogą patrzeć „przez” ludzi lub unikać patrzenia im w oczy. Dzieci z dysfunkcją SI często nie zwracają uwagi na przedmioty lub zabawki. Jednakże, czasami ich mózgi decydują się na poświęcenie intensywnej i długotrwałej uwagi drobnym detalom, takim jak linie na podłodze. (Należy jednak po raz kolejny mieć na uwadze, że może być to objaw zaburzenia koncentracji uwagi - ADD).Sprzeczne priorytety Dzieci z zaburzeniami SI miewają problemy z dekodowaniem i rozpoznawaniem, które informacje wizualne są ważne w danym momencie, a które nieistotne. Mają one często kłopoty również w rejestrowaniu innych odczuć, takich jak lekki dotyk lub mocny uścisk. Dziecko może nie reagować lub w negatywny sposób odpowiadać na dotyk innych ludzi. Takie dzieci często nie potrafią określić poziomu bólu podczas upadku lub uderzenia, chyba, że jest on bardzo silny. Niektóre dzieci są nadwrażliwe na fakturę rzeczy. Małe dzieci i przedszkolaki mogą sprzeciwiać się przyjmowaniu pokarmów stałych, ponieważ nie lubią odczuć się z tym wiążących. Mogą mieć także problemy z węchem i smakiem. Dzieci z dysfunkcją sensoryczną miewają kłopoty z rozpoznawaniem zapachów, lecz również potrafią przesadnie reagować na określoną woń. Bywa także, że mają zaburzony zmysł smaku. Bodźce docierające do dzieci poprzez mięśnie i stawy mogą mieć większe znaczenie niż te dostarczane przez oczy i uszy. Zginanie i rozprostowywanie rąk oraz nóg w stawach wydaje się być dla nich satysfakcjonujące. Ta ważna informacja proprioceptywna pomaga „uziemić” dzieci i zapewnić im poczucie bezpieczeństwa, ponieważ w ich mózgach zostają zarejestrowane silne odczucia. Dzieci te mogą usilnie zabiegać o ruch i stymulację układu przedsionkowego lub całkowicie z niej zrezygnować. Żadna z tych reakcji nie jest modulacja Modulacja to zdolność regulacji aktywności mózgu, obejmująca pomoc niektórym wiadomościom neuronowym w wywoływaniu większej ilości reakcji, jednocześnie blokując inne informacje w celu ograniczenia jego aktywności (przeciążenia). Mózgi niektórych dzieci nie zmieniają intensywności bodźców oddziałujących na układ przedsionkowy (np. wirowanie, skakanie, bujanie się) oraz zmysł dotyku. W efekcie takie dzieci mogą unikać wykonywania niektórych ruchów i stawać się niepewne, ponieważ nie potrafią kontrolować własnych odczuć. (Na przykład mogą czuć się niestabilnie siedząc na kolanach osoby dorosłej, która jednocześnie buja się z nimi na huśtawce). Potrafią również stawać się bardzo niepewne względem oddziaływującej grawitacji i otaczającej je przestrzeni. Mimo tej niepewności są w stanie jednak rejestrować te odczucia. W związku z tym, że dzieci mogą nie być biegłe w rejestrowaniu wielu bodźców z otoczenia, nie potrafią one harmonizować tych odczuć, aby wyciągnąć jednolite wnioski i utworzyć relację względem określonego miejsca. Przetwarzanie informacji wizualnych może zająć im dużo czasu. Nawet kiedy coś widzą, dzieci z dysfunkcją SI mogą nie zinterpretować tego odpowiednio. Kiedy doświadczają nowych sytuacji, mogą one reagować z niepokojem lub niechęcią. Terapia może poprawić te zachowania. Tylko w przypadku wielokrotnego powtarzania podobnych czynności dzieci będą w stanie rozpoznawać określone miejsca lub okoliczności jako znajome i bezpieczne. Niektóre z nich mają bardzo duże kłopoty z rozpoznawaniem elementów przestrzennych otoczenia, tak, że mogą być złe i zawiedzione, gdy coś zostaje zmienione lub przestawione w domu lub szkole. Problemy w planowaniu ruchów Bez prawidłowej rejestracji informacji sensorycznych przez skórę, mięśnie, stawy oraz układ przedsionkowy dzieci z dysfunkcją SI nie są zdolne do rozwinięcia właściwej percepcji własnego ciała. Może im brakować odpowiednich połączeń neuronowych (dobrego zrozumienia części własnego ciała, ich funkcji oraz zachowania w środowisku). Odpowiednie planowanie motoryczne jest skutkiem dobrze działającego ośrodkowego układu nerwowego. Słabe przetwarzanie sensoryczne utrudnia zdolność planowania motorycznego pod wieloma względami. Dziecko:nie potrafi bezproblemowo rozpoznać obiektu, który się przed nim znajduje;nie posiada odpowiedniej świadomości własnego ciała, aby być w stanie wykorzystać je właściwie w procesie planowania motorycznego;ma problemy ze zrozumieniem sposobu w jaki potencjalnie może wykorzystać dany przedmiot;niechętnie wykonuje istotne zadania;nie chce angażować się w wykonywanie niczego nowego lub innego;gdy robi coś, może okazać się, że dana czynność nie dostarcza mu oczekiwanego przyjemnego doświadczenia. Normalne ludzkie zachowanie agreguje bodźce i sygnały oraz odpowiada na dokonane obserwacje. Dzieci, które nie potrafią właściwie postrzegać środowiska fizycznego w którym się znajdują lub nie są zdolne do skutecznego reagowania względem tego otoczenia, nie posiadają tym bardziej podstaw do organizacji bardziej kompleksowych zachowań. Jeśli nie są one zdolne do zarządzania prostymi motorycznymi reakcjami adaptacyjnymi, takimi jak siedzenie z wyprostowaną sylwetką lub zmienianie pozycji siedzącej na stojącą, dzieci takie będą miały problem z bardziej złożonymi zachowaniami. Mowa tutaj o ruchach wykonywanych w środowiskach wymagających przetwarzania informacji dotykowych, z układu przedsionkowego oraz proprioceptywnego. LiteraturaM. C. Abraham, Sensory Integration, LDA, Greensboro, Karolina Północna, Stany Zjednoczone 2002P. G. Emmons, L. M. Anderson, Understanding Sensory Dysfunction, Jessica Kingsley Publishers, Londyn 2005M. Szybkowska, Elementy integracji sensorycznej, PWN Wydawnictwo Szkolne, Warszawa 2017M. Borkowska, Integracja sensoryczna w rozwoju dziecka, Harmonia, Gdańsk 2018 Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika SpecjalnaOpublikowano: 17 września 2020 roku. Praca z dziećmi z elementami terapii integracji sensorycznej oraz z elementami metod odruchów posturalno-dynamicznych według dr Svetlany Masgutowej U pewnej grupy dzieci, które uczęszczają do Publicznego Przedszkola w Kałuszynie oraz Szkoły Podstawowej im. Wołyńskiej Brygady Kawalerii w Dębem Wielkim, zauważa się reakcje nieprawidłowe, zachowania oraz trudności, które mogą powstawać przez zaburzoną integrację sensoryczną. Na obniżony proces integracji zmysłowej może wskazywać nierówne tempo rozwoju w zakresie powstawania poszczególnych umiejętności. Należy podkreślić, że na negatywny rozwój społeczno-emocjonalny dzieci mogą mieć wpływ dysfunkcje integracji sensorycznej, które mogą się objawiać: trudności z kopaniem piłki, łapaniem i rzucaniem,niechęć do gier i zabaw z rówieśnikami,kłopoty z naśladowaniem ruchów,częste potykanie się, zachwiana równowaga, przewracanie się,słaba koordynacja ruchowa,chodzenie na palcach,obniżona wrażliwość na bodźce (zimno, ból),nieprawidłowy chwyt narzędzia piśmienniczego z czynnościami precyzyjnymi,kłopoty z samoobsługą,nietolerowanie nowych ubrań, materiałów,opóźniony rozwój mowy, mowa niewyraźna, brak mowy,nadwrażliwość na bodźce słuchowe,trudności z koncentracją uwagi,niechęć do mycia włosów i twarzy,niechęć do obcinania włosów i paznokci,odruch wymiotny do niektórych pokarmów,nadmierna męczliwość,unikanie brudzenia się,choroba lokomocyjna,problemy z podejmowaniem nowych zadań ruchowych np. jazda na rowerze,nadmierny strach przed ruchem, wysokością, upadkiem, niechęć do huśtawek,nadmierne podskakiwanie, kręcenie, bujanie,zachowania agresywne z niezrozumiałych powodów. Realizacja programu Program realizowany w Przedszkolu Publicznym w Kałuszynie i Szkole Podstawowej im. Wołyńskiej Brygady Kawalerii w Dębem przeznaczony jest dla dzieci z dysfunkcjami ruchowymi i intelektualnymi, z zaobserwowanymi zaburzeniami sensorycznymi układu przedsionkowego, proprioceptywnego oraz niezintegrowanymi odruchami realizacji programu: od września 2019 roku do czerwca 2022 prowadzone będą indywidualnie oraz w grupie, dostosowane do możliwości dziecka w formie zaproponowanej przez nauczyciela w atmosferze akceptacji. Metody realizacji programu: 1. Metody nauczania pojedynczych ćwiczeń ruchowych. 2. Metody nauczania ćwiczeń ruchowych w zależności od charakteru i rodzaju postrzegania zmysłowego: słownego ujęcia ruchu,oglądowa,oddziaływania sensorycznego,położenia części ciała względem siebie i rozwijająca czucie ruchu – oddziaływania proprioceptywnego. 3. Metody stosowane w zależności od rodzaju zadań: zadaniowa, naśladowcza,zabawowo-naśladowcza,zabawowa klasyczna,bezpośredniej celowości ruchu,kreatywne (twórcze). Formy realizacji programu: grupowa,indywidualna. Terapia Wprowadzenie programu usprawniania wielozmysłowego z elementami integracji sensorycznej, wymaga postępowania dydaktycznego, podczas którego dostosowane będą: zasady, metody i formy, stopień trudności oraz zakres ćwiczeń ruchowych, które dopasowane zostaną do motorycznego i psychofizycznego dziecka, jak również do wydolności jego organizmu. Podczas przeprowadzonych zajęć należy wziąć pod uwagę: wiek,dysfunkcję dziecka – zaburzenia sensoryczne,preferencje indywidualne dziecka,wpływ środowiska. Dzięki zastosowaniu w procesie usprawniania wielozmysłowego różnych metod, form i zasad, można osiągnąć pozytywny efekt całokształtu działań. Również uatrakcyjnienie zajęć, intensyfikację ruchu, wzrost zainteresowania nimi oraz pogłębienie motywacji, poprzez ruch program zakłada wyrównanie zaburzeń sensorycznych u dzieci objętych programem. W trakcie terapii terapeuta będzie dostosowywać ćwiczenia stymulujące zmysły dziecka i prowadzące do poprawy odbierania i przetwarzania wrażeń zmysłowych. Problem i założenia programu Głównym celem usprawniania wielozmysłowego, jakie zakładamy podczas realizacji programu, będzie stymulacja sensoryczna dostosowana do potrzeby dziecka, poprzez wprowadzanie elementów terapii SI w tok zajęć ruchowych, połączona z integracją odruchów dynamiczno-posturalnych. Program ten zakłada stymulację zaburzonych układów sensorycznych u danego dziecka, co stwierdzą przeprowadzone testy. Systematyczność zajęć przyczyni się również do zwiększenia ruchomości stawów czy zwiększenia siły mięśniowej, co zwiększy funkcjonalność całego ciała. Prowadzenie terapii SI jest procesem długotrwałym i systematycznym. Odpowiednie formy terapii przyniosą założone efekty programu tj: poprawią równowagę, koordynację i motorykę, zarówno małą jak i dużą dziecka,poprawią wiarę w siebie i samoocenę dziecka,poprawią skuteczność wykonywanych poleceń i koncentrację,poprawią zaangażowanie dziecka w podejmowanie trudniejszych, nowych zadań,zmniejszą wrażliwość dotykową jak również nadpobudliwość psychoruchową – zwiększa się kontrola reakcji dziecka na otoczenie. Metoda integracji sensorycznej SI jest jedną z metod terapeutycznych najczęściej stosowanych w Polsce w odniesieniu do dzieci z trudnościami w nauce szkolnej i opóźnieniami w rozwoju psychoruchowym. Powstała w sześćdziesiątych latach XX wieku, doskonalona i rozwijana była przez następnych dwadzieścia lat [1]. W Polsce metoda SI pojawiła się w latach 90-tych. Twórczynią jej była pochodząca z Ameryki Jean Ayres, pedagog specjalny, psycholog i terapeutka zajęciowa. Pracowała ona z dziećmi z trudnościami w uczeniu się, planowaniu ruchu i z opóźnieniami rozwojowymi. Analizowała przyczyny problemów w uczeniu się w aspekcie neurofizjologii. W procesie prawidłowego rozwoju dziecka odkrywczyni metody wykazała znaczenie trzech najwcześniej dojrzewających, podstawowych systemów zmysłowych. Są to: system dotykowy, system czucia głębokiego – propriocepcja (czucie własnego ciała) oraz układ przedsionkowy (zwany zmysłem równowagi). Kształtowanie się procesów percepcji wzrokowej i słuchowej oraz ich koordynacji zależy od właściwej stymulacji przez bodźce dotykowe i przedsionkowo-proprioceptywne, jednoczące pozostałe systemy Dzięki współdziałaniu wyżej wymienionych układów, prawidłowo funkcjonujący organizm jest w stanie rozwinąć nowe umiejętności przechodzące w następstwie w doświadczenia psychomotoryczne. J. Ayres opracowała następujące metody diagnozy zaburzeń SI: Obserwacja Kliniczna oraz Testy Południowo – Kalifornijskie Integracji Sensorycznej. Integracja sensoryczna „Integracja sensoryczna” według Jean Ayres to poprzez narządy zmysłów możliwość rejestrowania informacji ze świata zewnętrznego, przetwarzanie ich w ośrodkowym układzie nerwowym i wykorzystanie do celowego działania” [2]. Zatem jest ona czynnością, procesem neurologicznym, funkcją ośrodkowego układu nerwowego, organizującą wrażenia płynące ze środowiska i ciała w celu celowego działania. Gdy bodźce przepływają w zintegrowany i zorganizowany sposób, mózg może je wykorzystać w odpowiedni sposób do przyswajania wiedzy, tworzenia naszych zachowań, wyobrażeń dotyczących nas i otaczającego nas świata [3]. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego objawiają się występowaniem specyficznych problemów i są nieprawidłowościami przetwarzania w mózgu odbieranych informacji przez zmysły z naszego ciała. Trudności w przetwarzaniu sensorycznych wrażeń zmysłowych mogą dotyczyć: zaburzeń dyskryminacji,zaburzeń motorycznych o podłożu sensorycznym (zaburzenia posturalne, dyspraksja),zaburzeń modulacji sensorycznej (obniżona reaktywność, nadmierna reaktywność, poszukiwanie sensoryczne). Nadwrażliwość objawia się nieadekwatną, nadmierną reakcją na bodziec. Dziecko staje się rozdrażnione, pobudzone, zdekoncentrowane, co wpływa na kontakty społeczne jak i przyswajanie wiedzy. Nadmierna wrażliwość może być wielozmysłowa. Jeżeli dosięga ona układu dotykowego mówimy wtedy o obronności dotykowej. Pojawić się może nadmierna reakcja na neutralne bodźce dotykowe. Współwystępuje często przy ADHD. Dziecko cierpiące na takie zaburzenie źle reaguje na jakikolwiek dotyk, często unika gier zespołowych, kontaktów z rówieśnikami, nie lubi określonych pokarmów, faktur, bardzo źle znosi dotyk w okolicy twarzy, głowy. Niepewność grawitacyjna i nietolerancja ruchu to inaczej nadwrażliwość układu przedsionkowego. Zaburzenia te zazwyczaj nie mają bezpośredniego wpływu na sam proces nauki, jednak niekorzystnie wpływają na samoocenę oraz funkcjonowanie w grupie. Silny lęk przed wysokością, utratą kontaktu z podłożem, upadkiem nazywany jest niepewnością grawitacyjną. Napięcia związane z lękiem blokują aktywność ruchową dziecka, ale także powodują konsekwencje psychologiczne: niechęć do zmian, tendencję do nadmiernych reakcji, manipulowania otoczeniem [4]. Przy nietolerancji ruchu dziecko odczuwa dyskomfort podczas ruchu obrotowego. Przy nadwrażliwości pozostałych zmysłów, dziecko będzie reagować nadmiernie np. na głośne dźwięki, mocne zapachy, jasne światło itp. [5]. Podwrażliwość sensoryczna to innymi słowy niedostateczna reaktywność na bodźce. Przejawia się w trudnościach z rozpoznawaniem docierających informacji lub rejestracją [6]. Z powodu braku wystarczającej ilości bodźców dziecko aktywnie będzie ich poszukiwać. Może się to wiązaćz nadruchliwością, autostymulacją, stereotypowymi zachowaniami, a także trudnościami w nauce pisania i czytania [7]. Układ dotykowy jest wówczas niezdolny do precyzyjnej lokalizacji, rozróżniania i rozległości bodźca dotykowego, jak również identyfikacji bodźca w czasie. Co może skutkować słabą świadomością własnego ciała i wiąże się z trudnościami w zakresie orientacji w przestrzeni, motoryki. Może mieć istotne znaczenie w procesie uczenia się [8]. W zakresie układu przedsionkowo-proprioceptywnego, zaburzenia różnicowania bodźca sensorycznego objawiają się zaburzeniami: regulacji napięcia mięśniowego, nieprawidłowo zintegrowanymi odruchami tonicznymi, odruchów obronnych, równowagi, ruchów gałek ocznych. Tu należy wymienić: zaburzenia przedsionkowo-językowe, zaburzenia posturalno-oczne, zaburzenia obustronnej integracji i sekwencyjności. Dziecko dotknięte zaburzeniem posturalno-ocznym (często ma trudności w uczeniu się) często się potyka, przewraca, ma niezgrabne ruchy, nie potrafi łapać piłki, ma niskie napięcie mięśniowe, ma trudności w grach zespołowych, z chodzeniem po równoważniach i drabinkach. Często posiada również niewykształconą lateralizację, odwraca litery, myli strony lewa-prawa, ma trudności w nauce czytania i pisania, z przepisywaniem z tablicy. Podczas pracy w ławce często podpiera głowę [9]. Dziecko, które ma problemy z rozróżnianiem stron lewa-prawa, unika przekraczania linii środka ciała, ma kłopoty z wykonywaniem ruchów sekwencyjnych i obustronną koordynacją, cierpi na zaburzenia obustronnej integracji i sekwencyjności. Zaburzenia przedsionkowo-językowe opóźniają rozwój mowy [10]. U niektórych dzieci w konsekwencji zaburzeń przetwarzania bodźców sensorycznych mogą wystąpić obniżone umiejętności ruchowe, wynikające z zaburzenia planowania ruchu i wykonywania nowych ruchów, zwane dyspraksją. Ayres twierdzi, że dzieci dyspraktyczne mają trudności w uczeniu się. Dotyczy to szczególnie rysowania i pisania, jak również zajęć ruchowych. Wielu z nich trudność sprawia przełożenie poleceń słownych na odpowiedź ruchową. Zwykle też cierpi samoocena dziecka [11]. Program MNRI Program neurosensomotorycznej integracji odruchów metodą dr Swietłany Masgutowej, znany pod nazwą „Masgutova Method of Reflex Integration” (MNRI) skierowany jest do dzieci i dorosłych, w różnym stanie umysłowym i fizycznym i opiera się na diagnozie oraz korekcji schematów odruchów. Odruch – jest to genetyczna, uwarunkowana, automatyczna reakcja układu nerwowego na adekwatny, specyficzny bodziec (dotykowy, wzrokowy, słuchowy, przedsionkowy, proprioceptywny, smakowy lub zapachowy), która odbywa się w formie odpowiedzi motorycznej adekwatnej i specyficznej, pobudzającej również mechanizmy obronne i przetrwania organizmu w ramach osi stresu [12]. Zdarza się, że dziecko rodzi się z brakiem lub osłabionym odruchem lub odruch jest nadaktywny, czyli zbyt nasilony. Bywa też tak, że odruch pozostaje aktywny, mimo iż powinien się już zintegrować. Jeżeli odruchy pierwotne nie ulegną integracji i pozostaną aktywne, określane są jako nieprawidłowe – zakłócają kształtowanie się dojrzałości układu nerwowego oraz świadczą o jego niedojrzałości. Może to spowodować różnego rodzaju: problemy sensoryczno-motoryczne,problemy z zachowaniem i emocjonalne,trudności w uczeniu się. Techniki pracy ze schematami odruchów w metodzie dr Masgutowej mają za zadanie pobudzenie układu przedsionkowego, proprioceptywnego, słuchowo-wzrokowego i taktylnego celem optymalizacji uczenia się i funkcjonowania. Poprzez pracę elementami terapii Integracji Odruchów Dynamicznych i Posturalnych można: zmniejszyć zachowania agresywne,poprawić napięcie mięśniowe,poprawić koordynację wzrokowo-ruchową,nauczyć prawidłowych wzorców siedzenia, czworakowania, chodzenia,poprawić koordynację ruchową,poprawić rozwój ruchowy oraz technikę chodu,poprawić orientację w przestrzeni. Na prawidłowe funkcjonowanie dziecka największy wpływ mają reakcje odruchowe: Toniczny Odruch Błędnikowy (TOB),Symetryczny Toniczny Odruch Szyjny (STOS),Asymetryczny Toniczny Odruch Szyjny (ATOS),Moro,Galanta,Pereza,Babińskiego. I. Ocena rozwoju procesów sensomotorycznych Aby postawić prawidłową diagnozę rozwoju procesów sensomotorycznych oraz określić rodzaj i stopień zaburzeń zmysłów, odczytać potrzeby oraz wychodzić im naprzeciw, jak również podejmować właściwe działania terapeutyczne, należy wnikliwie obserwować dziecko. Aby rozpocząć pracę z dzieckiem z zaburzeniami sensorycznymi, obowiązkowa jest rozmowa z rodzicami lub opiekunami, którzy najlepiej obserwują dziecko. Zazwyczaj to rodzice zauważają problemy pojawiające się w rozwoju dziecka, ponieważ widzą je w różnych sytuacjach życia codziennego, szukają pomocy u terapeuty, ułatwiają rozpoznanie zaburzeń wypełniając Kwestionariusz Rozwoju Sensomotorycznego dziecka, pomagając tym samym w ustaleniu planu terapii. Cele ogólne Ocena stopnia rozwoju procesów trudności edukacyjnych poprzez stymulowanie układu nerwowego i innych przetwarzania bodźców wejściowych i rejestracji prowadzących do powstawania bardziej złożonych reakcji adaptacyjnych poprzez stymulację bazowych systemów sprawności dziecka w dążeniu do rozwoju komunikacji niewerbalnej i werbalnej przez zabawy z – diagnoza po kilkumiesięcznej terapii. Niezbędnym elementem terapii jest określenie celów. Kierunek podejmowanych działań i ich rezultaty określają cele ogólne. Aby uzyskać zamierzony efekt, niezbędne jest pokonywanie etapów, które wyznaczane są przez cele szczegółowe. Cele szczegółowe Obserwacja dzieci w grupach podczas swobodnej Kwestionariusza Sensomotorycznego przez rodziców i wychowawców, zapoznanie się z informacjami i porównanie ich z uzyskanymi wynikami Obserwacji Klinicznej i Testów Południowo-Kalifornijskich oraz sprawdzianów integracji Strefa działania Ocena w zakresie Interakcji społecznych, zachowania i zachowań dziecka w grupie rówieśniczej i środowisku domowym na podstawie reaktywności na bodźce: przedsionkowe, proprioceptywne, dotykowe i i podsumowanie wszystkich informacji (kwestionariuszy, obserwacji, testów). Cele terapeutyczne Wyodrębnienie dzieci z objawami zaburzeń procesów przetwarzania sensorycznego i niezintegrowanymi problemów dziecka w sferze przetwarzania profilu założeń terapii oraz przekazanie wniosków rodzicom. Sposoby osiągania celów Dobranie ściśle dostosowanych metod do potrzeb indywidualnych ćwiczeń do wieku dziecka i jego zróżnicowanych środków dydaktycznych, form ćwiczeń, przyborów i radości dzieci w czasie podczas zajęć miłej atmosfery. Podejmowane działania Kwestionariusza Rozwoju pomocy i sprzętu, przeprowadzenie diagnozy i omówienie jej. II. Stymulacja systemów i układów bazowych Zmysły dostarczają nam informacji, dzięki którym możemy prawidłowo funkcjonować. Odbierają one informacje w postaci bodźców wewnętrznych płynących z naszego organizmu, jak i zewnętrznych. Wszystkie nasze działania, jak i ruch, generują wrażenia zmysłowe. Czym bardziej ważna jest czynność, tym większą liczbę zmysłów wykorzystujemy. W prawidłowym kształtowaniu integracji sensorycznej bardzo duże znaczenie mają trzy bazowe zmysły: układ dotykowy, układ proprioceptywny, układ przedsionkowy. Układ dotykowy: rozwija się bardzo wcześnie, już około piątego tygodnia ciąży. Bodźce dotykowe płyną do nas poprzez receptory znajdujące się na naszej skórze od czubków palców aż po czubek głowy. Układ ten ma wpływ na: Funkcję i rozwój schematu własnego ciała i obrazu bodźców układu się ruchów dowolnych i odruchów. Układ proprioceptywny: to najwcześniej rozwijający i dojrzewający system zmysłowy (zmysł mięśni). Receptory znajdują się w skórze, ścięgnach, mięśniach, więzadłach, stawach oraz tkance łącznej. Termin propriocepcja bywa używany zamiennie jako kinestezja. Układ proprioceptywny jest odpowiedzialny za: Czucie ciała w przestrzeni i odczuwanie jego równowagi i wyprostu, kształtujące prawidłową motorykę i przeciwdziałające sile ruchów swobodnych i części ciała bez udziału narządów jamy ustnej podczas somatognozji (orientacja w schemacie własnego ciała).Wykształcanie ruchu, czyli doznania siły, jaką należy wykonać bezpieczeństwa emocjonalnego. Układ przedsionkowy: jest zmysłem bazowym, który rozwija się w dziewiątym tygodniu życia płodowego. Poprzez receptory w uchu wewnętrznym odbierane są wrażenia przedsionkowe. Układ ten stanowi podporę do stymulacji pozostałych zmysłów. Prawidłowe działanie układu przedsionkowego jest konieczne do tego, aby prawidłowo rozwijał się mózg, a szczególnie móżdżek. Układ przedsionkowy odpowiada za: Planowanie ruchu. nad ruchami rotacyjnymi i liniowymi (dół, góra, na boki).Położenie ciała w stosunku do powierzchni informacji o działaniu siły (OUN) o położeniu głowy w stosunku do szyi i reszty ciała oraz do otaczającej odruchów niezbędnych do utrzymania ciała w prawidłowego napięcia koordynacji pracy obu oczu i odruchów podczas ruchów głowy stałego pola widzenia. Schemat ciała (somatognozja) inaczej zdolność czucia ciała, jego ruchów wykonywanych przez nie, przestrzeni przez nie zajmowanej i udział wszystkich jego części w całości. Poprzez prawidłowy rozwój schematu ciała dziecko zdobywa zasób pojęć odnoszących się do jego ruchów w przestrzeni i budowy. Umiejętności te są niezbędne w osiągnięciu sukcesów w uczeniu się. Odruchy pierwotne nazywane inaczej odruchami posturalno-dynamicznymi to reakcje inicjowane automatycznie w rdzeniu kręgowym, które odbywają się bez wyższych ośrodków mózgowych. Większość z nich powstaje już w łonie matki i są aktywne do pewnego okresu rozwoju dziecka, po czym ulegają zintegrowaniu, bądź kontrolowane są przez wyższe ośrodki mózgowe. Kiedy nastąpi integracja odruchów pierwotnych, w ich miejsce pojawiają się reakcje odruchowe. Najważniejszymi reakcjami odruchowymi, które mają istotny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie dziecka są między innymi: Moro, Asymetryczny Toniczny Odruch Szyjny (ATOS), Symetryczny Toniczny Odruch Szyjny (STOS), Toniczny Odruch Błędnikowy (TOB). Cele szczegółoweStrefa działaniaCele terapeutycznePrzykładowe aktywnościReakcje odruchowe Reakcje odruchowe: ATOS, STOS, TOBZintegrowanie reakcji odruchowych: ATOS, STOS, TOBATOS ćwiczenia: Klęk podparty: – uniesienie ramienia do góry, skręcając głowę w przeciwnym kierunku (po skosie), Klęk podparty: – naprzemienne dotykanie po skosie kolana łokciem z jednoczesnym śledzeniem wzrokiem ruchu ręki, Leżenie na plecach, na brzuchu, klęk podparty: – skręt głowy w lewo i prawo z dotknięciem brodą barków. STOS ćwiczenia: Leżenie na plecach ze zgiętymi nogami: – przenoszenie w wyznaczone miejsce umieszczonego na brzuchu przedmiotu, odpychając się stopami od podłogi,– dziecko łapie rzucony w jego kierunku przedmiot (lekka piłka plażowa, piłka lekarska (0,5 kg.), balon), – klepnięcie w kolana, – zarzucanie na stopy skakanki, podczas gdy obydwie nogi są uniesione. TOB ćwiczenia: Leżenie na plecach: – „kołyska” – głowa przyciągnięta do kolan, – odbijanie lekkiej piłki, balonika stopami bądź rękoma. – wytrzymanie przez określony czas (do 20 s.) w pozycji z przyciągniętymi kolanami, rękami do klatki piersiowej, Leżenie na brzuchu: – „rozkołysany samolot”, „pływanie – podnoszenie głowy w podparciu na przedramionach, a potem na dłoniach, – klaskanie przed twarzą, toczenie i łapanie piłki „żabką”, Ćwiczenia na kocu lub deskorolce: – ciągnięcie dziecka trzymającego obręcz, laskę gimnastyczną, linę, (uniesiona głowa i wyciągnięte ręce). Układ przedsionkowyKontrola, czucie ciała jego ruchów i pozycji, w jakiej się znajdujeWzmacnianie napięcia posturalnego poprzez zmianę oraz wytrzymanie pozycji w trakcie aktywizacji układu przedsionkowegoĆWICZENIA I ZABAWY: – zabawa „kangur”: podskoki obunóż do tyłu, do przodu, na boki, – szybki marsz lub bieg z natychmiastowym zatrzymaniem sięi ponownym ruchem, – ślizganie się w kółko na brzuchu lub na plecach, – leżenie na brzuchu a następnie na plecach, – „kołyska” – leżenie na plecach, nogi przyciągnięte do klatki piersiowej, ręce oplecione na kolanach, kołysanie się do tyłu, do przodu i na boki, – w leżeniu toczenie się w różnych kierunkach, – balansowanie na dużej piłce w leżeniu tyłem, przodem lub w siadzie, – zjeżdżanie w różnych pozycjach po ławeczce gimnastycznej opartej o drabinki. – „karuzela” – pozycja leżąca na brzuchu, trzymanie liny, którą kręci w koło terapeuta, – huśtanie w hamaku lub huśtawce, – skakanie na piłkach „kangurkach”, – tor dotykowyCzucie powierzchnioweNormalizacja układu dotykowegoĆWICZENIA I ZABAWY: – oczy zamknięte, nazywanie lub wskazywanie palca ręki, naciśniętego przez terapeutę, – „Co to jest” – rozpoznawanie przedmiotów wyłącznie dotykiem, – lokalizacja bodźca dotykowego, – dotykanie przedramion i dłoni różnymi fakturami, – lepienie z plasteliny, – spacer po ścieżce fakturowej,– grupowanie i rozróżnianie przedmiotów o tej samej fakturze, – dobieranie w pary – bez udziału wzroku – figur geometrycznych, – rozpoznawanie narysowanych na plecach kształtów, – życie codzienne: mycie twarzy, zębów, proprioceptywny Świadomość ruchuSprawne poruszanie się, wykonywanie czynności ruchowych bez kontroli wzroku, somatognozjaĆWICZENIA I ZABAWY: – przenoszenie, noszenie, przepychanie, ciągnięcie ciężkich przedmiotów, – chodzenie na palcach, piętach, na czworakach, kolanach, – chodzenie tyłem, – „Taczki”, – uderzanie w dużą piłkę, worek treningowy, – odpychanie się rękoma, stopami od ściany, – wchodzenie na drabinki, zwis na drabinkach, próby podciągania się, skok na worek sako, – masaż neurotaktylny, – zawijanie w kołderkę obciążeniową, koc, folię i dociskanie rąk, pleców, nóg, pośladków workiem z miękkim wypełnieniem, – „mapa ciała” (bilateralna), – podskoki obunóż do tyłu, do przodu, na boki, – skakanie na trampolinie, – przeciąganie liny, przeciąganie, przepychanie się w parze, rozciąganie gumy, taśmy rehabilitacyjnej, – odbijanie różnymi częściami ciała piłki plażowej lub balonu, – dotykanie i nazywanie poszczególnych części ciała, – wykonywanie poleceń np.: „Podaj prawą rękę”, „Połóż się na plecach, na brzuchu,”, „Tupnij lewą nogą” itp., – poruszanie się według wskazówek np. „Zrób dwa kroki do tyłu, jeden krok do przodu, dwa kroki w prawo”, – „Lusterko” – naśladowanie ruchów drugiej ruchuDyspraksja rozwojowa, motoryka dużaRozwijanie sekwencyjności i ogólnej koordynacji ruchowej, planowanie ruchu, reakcje równoważneZABAWY I ĆWICZENIA: – w siadzie na deskorolce, obrót wokół własnej osi w jedną i w drugą stronę, – w leżeniu przodem na deskorolce lub kocu – zbieranie z podłogi przedmiotów i zawożenie ich w wyznaczone miejsce, – czołganie się po podłodze, – przeskakiwanie przez przeszkodę lub skakankę, – podskoki z jednoczesnym wymachem rąk, – wymachy rękami do tyłu, do przodu, – turlanie się po podłodze, – krążenie ramion, – przerzucanie piłki z ręki do ręki, – przyjmowanie i utrzymanie pozycji „bociana”, „jaskółki”, – chodzenie z woreczkiem na głowie do tyłu, do przodu, na boki, – chodzenie wzdłuż wyznaczonej linii, – próby robienia przewrotów w tyłi przód. III. Stymulacja centralnego układu nerwowego i innych układów w celu pokonywania trudności edukacyjnych Nie wszystkie dzieci zbliżające się do wieku szkolnego a nawet dzieci, które podjęły już naukę w szkole, są „zgrabne” ruchowo, część z nich w dalszym ciągu ma trudności w ubieraniem się, nieprawidłowo siedzą przy stole, źle trzymają narzędzie pisarskie. Niektóre mają problem podczas nauki czytania, gubią linie, wolniej czytają. Szybciej się męczą, przede wszystkim podczas zadań precyzyjnych, gorzej niż inni piszą i rysują. Podczas pisania opuszczają wyrazy, gubią litery, mają trudności w przepisywaniem z tablicy. W związku z czym dla tych dzieci niezwykle ważna jest we wczesnym okresie przedszkolnym i szkolnym terapia integracji sensorycznej, która pozwoli im wyrównać szanse edukacyjne. Cele szczegółoweStrefa działaniaCele terapeutycznePrzykładowe aktywnościUkład słuchowyPamięć słuchowa, słuch fonemowy, słuch fizycznyUmiejętność różnicowania dźwięków, ich kolejności i zapamiętywanieZABAWY I ĆWICZENIA: – rozróżnianie dźwięków z otoczenia, – rozpoznawanie znajomych osób po głosie, – różnicowanie i naśladowanie odgłosów zwierząt, – różnicowanie dźwięków ze względu na ich natężenie, – zapamiętywanie sekwencji dźwięków, – rozpoznawanie kolejności dźwięków, – układanie rytmów, – odtwarzanie układem przestrzennym rytmu wzrokuWidzenie obuoczne ruchy gałek ocznych Rozróżnianie barw, rozpoznawanie kształtów, ocenianie odległości położenia obiektów od oka, właściwa ocena kierunku padania światłaZABAWY I ĆWICZENIA: – śledzenie wzrokiem poruszającego się przedmiotu, znajdując się w pozycji siedzącej lub leżącej, – skupianie wzroku na przedmiocie znajdującym się na wysokości oczu po uprzednim kilkakrotnym wykonaniu obrotów wokół własnej osi w pozycji siedzącej lub stojącej, – śledzenie wzrokiem ruchu np. długopisu kreślącego w powietrzu kształtu, – przerzucanie piłeczki z ręki do ręki, – lokalizowanie punktów świetlnych wzrokiem, – wodzenie wzrokiem za światłem latarki w linii pionowej, poziomej, po motoryka i grafomotorykaNapięcie mięśniowe w obrębie palców i dłoni, koordynacja wzrokowo-ruchowaRegulacja napięcia w obrębie palców i dłoni, rozwijanie koordynacjiZABAWY I ĆWICZENIA: – gniecenie pianowych piłeczek, gąbek, ugniatanie papieru palcami, – ćwiczenia stymulujące obręcz barkową, – przykładanie kolejno palców obydwu dłoni: kciuk-kciuka, wskazujący-wskazującego itd., – papierowe wydzieranki, – zbieranie koralików chwytem pęsetowym, szczypcami, – zabawy masami plastycznymi, – w zależności od napięcia mięśniowego dawanie dziecku do ćwiczeń miękkich lub twardych ołówków i długopisów żelowych, – rysowanie patykiem, palcem, piórkami w sypkim materiale, – pisanie i rysowanie z obciążeniem narzędzia piśmienniczego np. tulejką z modeliny, – przekładanie z ręki do ręki przedmiotów, – wykonywanie palcami i dłońmi okrężnych ruchów od strony lewej do prawej, masażu palców i dłoni, – nawlekanie koralików od największego do najmniejszego, – wkładanie niewielkich przedmiotów do pojemnika przez niewielki otwór. IV. Wspieranie rozwoju komunikacji niewerbalnej i werbalnej poprzez zabawy ruchowe Na różnych poziomach w ośrodkowym układzie nerwowym przebiegają procesy integracji sensorycznej. W pniu mózgu i rdzeniu przedłużonym, tworze siatkowatym oraz móżdżku, na najniższym poziomie obwodowego układu nerwowego (OUN) następuje odbiór wielozmysłowy. Prawidłowy rozwój owych struktur odpowiada za właściwe funkcjonowanie ośrodków korowych, które odpowiadają za mowę, funkcje słuchowe i wzrokowe. Ich prawidłowe działanie jest podstawą rozwoju procesów uczenia się i rozwoju. Proces sensoryczny nie rozwija się od razu, ale ma sekwencyjny charakter i odbywa się na czterech poziomach. Na czwartym, ostatnim poziomie, kształtuje się mowa czynna, która jest końcowym produktem integracji wielozmysłowej. Oprócz mowy za relacje społeczne odpowiada też niezwykle ważna komunikacja niewerbalna. Cele szczegółoweStrefa działaniaCele terapeutycznePrzykładowe działania Stymulacja sfery oralno- twarzowejMięśnie twarzy, uszy, staw skroniowo-żuchwowyPoprawa reaktywności – Masaż warg szczoteczką włosianą, elektryczną i masażerem, – Masaże stawów aparatu artykulacyjnegoNarządy artykulacyjne: wargi, język, podniebienie miękkie, żuchwaUsprawnienie ruchomości oraz poprawa napięcia mięśniowegoZABAWY I ĆWICZENIA: – naśladowanie ruchów żucia, – szerokie otwieranie ust, – szeroki uśmiech i cmokanie, – parskanie, – obrysowywanie warg kostką lodu, – układanie języka góra, prawo-lewo, dół, zgodnie z podawanym bodźcem, – zakładanie wargi na wargę, zasysanie warg w głąb jamy ustnej, – ziewanie przy nisko opuszczonej żuchwie,– pionizacja języka przez wykorzystanie różnych substancji i oddechowe bierne i czynne Układ oddechowyPrawidłowy oddech – spokojny, głęboki i prawidłowy tor oddechowy ZABAWY I ĆWICZENIA: – nadmuchiwanie balonów, puszczanie baniek, – dmuchanie w piłeczki, wiatraczki, papierki, – wdech – przy podniesionych ramionach, wstrzymanie; wydech z jednoczesnym opuszczaniem ramion, – oddychanie podczas biernych ruchów rąk dziecka, – dziecko w pozycji leżącej, wymuszanie pełnego wydechu poprzez zginanie i dociskanie jego nóg do klatki niewerbalnaMapa ciała, interakcje społeczne, emocjeCzucie własnego ciała, współdziałanie poprzez ruch, przekazywanie i odbieranie emocjiZABAWY I ĆWICZENIA: – wyczuwanie rąk, nóg i ramion, – wyczuwanie twarzy: dotykanie własnej twarzy i terapeuty, – wskazywanie części ciała pokazanej przez terapeutę, – witanie się różnymi częściami ciała (dłoń do dłoni, łokieć do łokcia, kolano do kolana), – naśladowanie emocji. V. Wspomaganie dziecka w dążeniu do samorozwoju Terapia integracji sensorycznej pomaga dzieciom uporządkować bodźce zmysłowe w usystematyzowaną całość. Gdy dziecko angażuje się w wykonywane zadanie, które zapewnia odpowiednią długość trwania zadania i jakość wrażeń sensorycznych w układzie nerwowym, wtedy poprawia się jego zachowanie adaptacyjne. Zachowanie adaptacyjne polepsza przetwarzanie sensoryczne. Dzięki temu poprawia się percepcja, pewność siebie oraz uczenie się. Terapia SI pozwala opanować umiejętności integracji sensorycznych, wspiera samopoczucie emocjonalne u dziecka, jak również pozwala na nabywanie umiejętności planowania i organizowania. Poprzez sympatyczną atmosferą na zajęciach możemy osiągnąć pozytywną więź emocjonalną dziecka z terapeutą. Dzięki odpowiednio dobranym zadaniom do możliwości dziecka oraz przez wydłużenie trwania zajęć. jak i włączanie stopniowe dziecka do coraz to bardziej skomplikowanych aktywności, pomaga mu mieć lepszą inicjatywę i kreatywność. VI. Współpraca z rodzicami Rodzice powinni uczestniczyć w następujących działaniach: współpraca podczas opracowywania indywidualnego planu terapii dziecka,opracowanie zadań do realizacji w domu,odbieranie i ustosunkowywanie się do informacji o postępach i trudnościach dziecka. VII. Re – diagnoza Po określonym czasie prowadzenia terapii – przeprowadzamy Re – diagnozę, która daje możliwość weryfikacji doboru działań i w razie czego wprowadzenie zmian do planu terapii. Przewidywane efekty przyjmowanie prawidłowej postawy w wyznaczonej pozycji,poprawa percepcji słuchowej i wzrokowej,poprawa sprawności manualnej,poprawa równowagi,poprawa koncentracji uwagi,poprawa logicznego myślenia, spostrzegawczości, szybkości reakcji i refleksu,poprawa integracji słuchowo-wzrokowo-dotykowo-kinestetyczno-ruchowej,poprawa funkcji psychomotorycznych,zwiększenie sprawności i wydolność fizycznej, wzmocnienie siły mięśniowej i zakresu ruchomości stawów,zwiększenie aktywności fizycznej. Ewaluacja W powyższym programie przedstawione zostało wiele sfer pracy z dzieckiem z różnorakimi dysfunkcjami senso-motorycznymi. Wyrównywanie wymienionych dysfunkcji, jak również zmiany zachowania i postawy dziecka, będą przedmiotem naszej ewaluacji. Do tego celu zostanie wykorzystana obserwacja kliniczna pani M. Kargi stosowna do potrzeb danego dziecka i ocena zachowania dziecka w sytuacjach swobodnych. Preferencja Oko/RękaSzybka Rotacja PrzedramionRuchy OczuPalce – KciukPalec do nosaKokontrakcjaPozycja wyprostna na brzuchuPozycja zgięciowa na plecachAsymetryczny Toniczny Odruch Szyjny – ATOSSymetryczny Toniczny Odruch Szyjny – STOSTest SchilderaRównowaga DynamicznaRównowaga StatycznaNiebezpieczeństwo GrawitacyjneStabilizacja Tułowia. Pozyskane informacje umożliwią sprawdzenie skuteczności podejmowanych działań, ich weryfikowanie i dostosowywanie. Bibliografia Bożena Odowska-Szlachcic – Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, HARMONIA, Gdańsk 2010Bożena Odowska-Szlachcic – Terapia integracji sensorycznej zeszyt 1, HARMONIA, Gdańsk 2012Bożena Odowska-Szlachcic – Terapia integracji sensorycznej zeszyt 2, HARMONIA, Gdańsk 2011Ludwika Sadowska, Michał Dziewulski – Neurofizjologiczne podstawy diagnostyki i terapii dzieci z zaburzeniami rozwojowymi, Wyższa Szkoła Mazowiecka, WARSZAWA 2012Carol Stock Kranowitz – Nie – zgrane dziecko; Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, HARMONIA, Gdańsk 2012Carol Stock Kranowitz – Nie – zgrane dziecko w świecie gier i zabaw, HARMONIA, Gdańsk 2012P. G. Emmons, L. McKendry Anderson – Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej, K. E. LIBER, Warszawa 2007Maria Borkowska, Kinga Wagh – Integracja Sensoryczna na co dzień, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, 2011Maria Borkowska, Izabela Gelleta – Wady postawy i stóp u dzieci, PZWL, Warszawa 2015Zbigniew Przyrowski – Kliniczna Obserwacja, EMPIS Odowska-Szlachcic B., Metoda Integracji sensorycznej, Gdańsk 2013, V., Integracja sensoryczna a neuronauka – od narodzin do starości, Warszawa 2007, P., Anderson L., Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej, Warszawa 2007, R., Trudności w uczeniu się a zaburzenia integracji sensorycznej, w: Zeszyt terapeuty, Nr 1/2008, M., Podstawowe zasady obserwacji…TamżeBorowiecka R., Trudności w uczeniu się…, integracja odruchów dynamicznych i posturalnych cz. I dr S. Masgutova, mgr D. Masgutov Program Integracji Sensorycznej opracowały: Elżbieta Lipińska i Hanna Kaczorek – terapeutki SI – Czytelniczki Portalu